پدیدۀ دین، آیۀ فطرت

متن حاضر مقاله‌ای از آیت‌الله طالقانی است که در سال ۱۳۳۸ در نشریۀ مکتب تشیع به چاپ رسیده است. انسان با اتکای به ادراکات بسیط فطری می‌تواند به اسرار مجهول پی ببرد. اما فطرت انسانی به دست عوامل محیط و معلومات محدود اکتسابی دچار انحراف می‌شود. بی‌دینی نیز ناشی از انحراف از فطرت است. البته منظور آن نیست که انسان نباید به سمت تکامل عقلی برود بلکه مسئله این است که معلومات محدود بشری نباید موجب غرور و توهم شود که این غرور و توهم موجب انواع شرک است. دعوت پیامبران هم دعوت به بازگشت به فطرت است. قرآن نور هدایتی است که موجب تقویت هم فطرت است و هم عقل. مطالعۀ قرآن باعث می‌شود که انسان از اوهام به دور بماند و مستعد بذر دانش محکم شود.

ادامه مطلب

لاک‌پشتی در دخمه

آیت‌الله طالقانی در این مقاله که در سال ۱۳۳۸ منتشر شده است، توصیفی از دیدار خود از مقبرۀ معاویه می‌دهد و دربارۀ سرنوشت و عاقبت او تحلیلی ارائه می‌کند.

ادامه مطلب

طبیعت، غریزه، فطرت

آیت‌الله طالقانی این مقاله را در مرداد ماه سال ۱۳۳۸ در مجلۀ مجموعه حکمت منتشر کرده و در آن طبیعت، غریزه و فطرت را سه عامل تغییر، نظم و یا فساد در جهان دانسته است. از نظر او، انسان برای آن که از سیطرۀ وضع طبیعی و غریزی خود فراتر برود، باید به فطرتش متوسل شود. فطرت، عقل استعدادی است که در مقابل عقل اکتسابی قرار دارد. طالقانی در این مقاله بیان می‌کند که فطرت نخستین ظهور عقل، مبدأ ادراکات و نیز فصل ممیز انسان است.

ادامه مطلب

مسئولیت انسان نسبت به خود

این متن، مقاله‌ای از آیت‌الله طالقانی است که در خرداد ۱۳۳۸ در نشریۀ مجموعۀ حکمت به چاپ رسیده است. او در این مقاله با تشریح پیچیدگی‌های بدن انسان از مسئولیتی که انسان در مقابل این دستگاه پیچیده دارد، سخن می‌گوید.
البته، آیت‌الله طالقانی این محتوا را پیش از این، در جلسۀ چهارم از سلسله سخنرانی‌های رادیویی خود در سال ۱۳۲۵ ایراد و بعدتر نیز متن آن سخنرانی را بدون هیچ تغییری در سال ۱۳۲۸ در مجلۀ آیین اسلام منتشر کرده بود. اما این متن، اصلاح شدۀ آن محتواست که او در سال ۱۳۳۸ در مجموعۀ حکمت بازنشر داده است.

ادامه مطلب

ممیزات مکتب اسلام

متن حاضر، مقاله آیت طالقانی است که در اردیبهشت ماه ۱۳۳۸ در مجلۀ مجموعه حکمت به چاپ رسیده است. طالقانی در این مقاله، دین را بیان هدف عالی زندگی و وابستگی انسان با محیط و عمل بر اساس نتیجه و مسئولیت برمی‌شمارد. او تأکید دارد که مکتب‌های علمی تا کنون تنها توانسته‌اند طبیعت را مسخر کنند ولی هدف عالی زندگی را به دست نیاورده‌اند. اما مکاتب دینی و به خصوص مکتب اسلام بر مبنای وحی برنامۀ حیات را تنظیم و رابطۀ عمل و نتیجۀ آن را روشن می‌کند.

ادامه مطلب

تربیت از نظر قرآن

آیت‌الله طالقانی در سال ۱۳۳۸، در نشریۀ مکتب تشیع این مقاله را نوشته‌اند. از دید ایشان تربیت به تدریج افزودن و برتر آوردن است. انسان سه مبدأ درونی دارد. لذت و شهوت که مبدأ آن در اعضای سافله است؛ برتری‌جویی که مبدأ آن قلب است و شهرت‌خواهی که مبدأ آن مغز است. در محیط انسانی نیز محرک‌های این سه مبدأ وجود دارد. انسانی که به یکی از این سه مبدأ محکوم باشد، به همان نوع انسان تبدیل می‌شود. یعنی انسان شهوانی و مال‌طلب، انسان اشرافی و انسان متفکر. باز در محیط خارج هم متناسب با آنها، سه نوع حکومت وجود دارد: حکومت سرمایه‌داری و شهوت، حکومت نظامی و اشرافیت، حکومت حق و عدالت. اما مبادی درونی انسان زمانی به مقصود از خلقت خود می‌رسند که در جای خود باشند و از حد تجاوز نکنند. محیط، عامل تعادل یا به هم خوردن تعادل این مبادی است. بنابراین، تربیت همان ایجاد محیط است. گرچه برای مبدأ شهوانی نیاز به مبدأ نیست اما برای تقویت مبدأ عقلی به محیط مناسب بسیار نیاز است. قرآن دستورات جامعی برای تربیت در خود دارد. بر اساس، آیۀ ۱۷۷ سورۀ بقره، مقصود از دین تربیت مردمی است که مبدأ عقلی آنها چنان برومند است که علت فاعلی و غایی، نظامات جهان و اصول وظایف را بشناسند.

ادامه مطلب

سخنی از عالم دگر

آیت‌الله طالقانی در این شماره از مجلۀ حکمت که در ماه رمضان سال ۱۳۳۸ شمسی منتشر شده، ابتدا هدف از خلقت انسان را با استفاده از آیات قرآن شرح داده و از آن مسیر، به هدف و فواید روزه‌داری در ماه رمضان با اشاره به احادیث و سخن بزرگان رسیده است. او روزه‌داری را عامل اصلی تکامل انسان دانسته و در پایان نیز با دعاهایی از ائمۀ اطهار سخن خود را تمام کرده است.

ادامه مطلب

روح انکار و فلسفه مادی چگونه پیدا می‌شود؟

آیت‌الله طالقانی این مقاله را در بهمن ۱۳۲۸ در مجلۀ مسلمین منتشر و در آن علل و ریشه‌های پیدایش فلسفه مادی را بررسی کرده است. او حکومت شهوات و غرائز حیوانی، قدرت‌های ناحق و غیرقانونی و عکس‌العمل دستگاه‌ها و مظاهر دین را به عنوان سه علت اصلی پیدایش فلسفۀ مادی عنوان می‌کند.

ادامه مطلب

بی‌دینی امروز جهان، عکس‌العمل دستگاه‌های دینی دیروز است

آیت‌الله طالقانی در این مقاله که سال ۱۳۲۸ در مجلۀ مسلمین منتشر شده است، با بررسی تاریخ ادیان این نکته را مطرح می‌کند که اگر امروز مردم جهان نسبت به دین بدبین هستند، علت آن جنایت‌ها و سوءاستفاده‌هایی است که دستگاه‌های دینی به خصوص مسیحیت در گذشته مرتکب شدند. مردم در غرب با کنار گذاشتن دین توانستند پیشرفت کنند و بقیۀ مردم جهان به خصوص در شرق، تقلید از این رویه را در پیش گرفتند اما موفق نبودند.

ادامه مطلب

دربارۀ پیامبر اکرم (ص)

متن حاضر یادداشتی از آیت‌الله طالقانی است درباره زندگی پیامبر اکرم (ص) که در نشریه دارالاسلام به مناسبت میلاد حضرت محمد منتشر شده است. طالقانی به صورت مختصر زندگی پیامبر را به سه دوره تقسیم می‌کند و درباره هر یک از این دوره‌ها توضیح کوتاهی می‌دهد و می‌کوشد تصویری از وضعیت جامعه مسلمان در هنگام حیات پیامبر ترسیم کند.
نشریه دارالاسلام ماهنامه‌ای است که در حدود سال‌های ۱۳۲۸ تا ۱۳۳۱ در زمینه کلام و فلسفه اسلامی فعالیت داشت؛ این نشریه با مدیرمسئولی صباح کازرونی و از سوی اداره کل انتشارات و تبلیغات، اداره تبلیغات اسلامی منتشر می‌شد.

ادامه مطلب

قائد معنوی مسلمانان (به مناسبت ولادت امام حسین(ع) )

این متن، مقاله‌ای به قلم آیت‌الله طالقانی به مناسبت تولد امام حسین (ع) است که در خرداد ماه ۱۳۲۸ در مجلۀ آیین اسلام منتشر شده است. آیت‌الله طالقانی در این مقاله ضمن اشاره به تربیت الهی امام حسین (ع) توسط پیامبر اسلام، حضرت فاطمه (س) و امام علی (ع) مرور مختصری به زندگی امام حسین (ع) دارند و اشاره می‌کند که امام حسین (ع) سومین کسی از مبدأ خانۀ خدا قیام خود را آغاز می‌کنند و این امام را قائد مسلمانان می‌خوانند.

ادامه مطلب

نمونه‌ای از فجایع دستگاه‌های دینی

این متن مقاله‌ای است از آیت‌الله طالقانی شمارۀ ششم هفته‌نامه نور دانش در آبان ماه ۱۳۲۶ منتشر شده است. طالقانی در این مقاله از اعدام‌ها و قتل‌عام‌هایی که نمایندگان مسیح و یهودیان در طول تاریخ انجام دادند، سخن گفته و این فجایع را درس عبرتی برای دستگاه‌های دینی مسلمان برشمرده است.
لازم به ذکر است که در کتاب مناره‌ای در کویر دربارۀ این مقاله چنین توضیح داده شده است: «این مقاله که دنباله سیر تاریخ ادیان و جزء سخنرانی‌های رادیویی است در رادیوی آن زمان قرائت نشد و بدین جهت در مجلۀ نور دانش درج گردید.»

ادامه مطلب