-
- عکس شماره ۱ آقای آقاجری و صادقی
«طالقانی بود، اتفاقات دهه ۶۰ رخ نمی‌داد»
انجمن علمی-دانشجویی تاریخ دانشگاه تربیت مدرس با همکاری مجتمع فرهنگی آیت‌الله طالقانی، سه‌شنبه ۲۳ اردیبهشت، نشستی با عنوان «اهمیت آرشیوهای آنلاین در تحقیقات تاریخی» برگزار کردند که نمونه موردی بررسی شده در این نشست «کتابخانه آنلاین طالقانی و زمانه ما» بود. مجموعه‌ای که در حال دیجیتالیزه کردن و گردآوری تمامی اسناد مربوط به آیت‌الله سید محمود طالقانی ست.
در این نشست سید هاشم آقاجری و مقصود علی صادقی در اهمیت آرشیو سخنرانی کردند و امین معصومی، مدیر پروژه «کتابخانه آنلاین طالقانی و زمانه ما» نیز در مورد این پروژه به مخاطبان توضیح داد. این نشست درحاشیه نمایشگاه عکس‌های کمتر دیده شده از آیت‌الله طالقانی برگزارشد. ۵۰ فریم عکس که پیش از این در موزه ملی ایران و اداره فرهنگ و ارشاد استان فارس به نمایش درآمده و به نوعی محصول پژوهش‌های «کتابخانه آنلاین طالقانی و زمانه ما»ست که مشغول آرشیو انواع اسناد مربوط به طالقانی هستند.
تمایز آرشیو طالقانی از باقی آرشیوها
اولین سخنران امین معصومی بود. مدیر کتابخانه آنلاین طالقانی و زمانه ما در خصوص اهمیت آرشیو و شیوه علمی کار انجام شده، گفت: «ما پیش از این آرشیوهای خصوصی داشتیم اما این آرشیوها اغلب ساختار علمی نداشتند. همچنین قابلیت ارائه به آرشیوهای بین‌المللی نیستند. شاید بتوان گفت بیشتر فرآیند ذوقی بوده و متدولوژی دقیقی نداشته‌اند اما ما سعی کردیم در این پروژه ضعف پروژه‌های دیگر را شناسایی کرده و پوشش دهیم.» او در ادامه به ویژگی‌های متمایز وب سایت «کتابخانه آنلاین طالقانی و زمانه ما» اشاره کرد و توضیح داد: «ما تمامی آثار را علاوه بر این که اسکن کرده و نسخه پی دی اف آن را بر روی سایت داریم، همه آثار به صورت تایپی برای کپی کردن هم در دسترس است. بنابراین با یک سرچ ساده می‌‌توان به آن دسترسی داشت. این در حالی ست که در بسیاری از پروژه‌های آرشیو وضعیت سنتی حاکمه است و پژوهشگر امکان سرچ یا کپی سند را ندارد.»
معصومی همچنین تاکید کرد: «ارائه توضیح فرامتنی جامع برای همه مخازن و مطالب از دیگر ویژگی‌های کاری ماست که از دیگران متمایز است. معمولا این گونه است که سندنگارها برای خواندن سندها به صورت کامل وقت نمی‌گذارند اما ما خیلی سعی کردیم اطلاعات دقیق باشد و راهنمای خوبی برای همه اسناد فراهم کنیم.» او افزود: «فراهم کردن موتور جست و جوی پیشرفته با برنامه نویسی اختصاصی که انجام دادیم باعث می‌شود مخاطب بتواند دسترسی سریع به هر آنچه می‌خواهد، داشته باشد.» معصومی در پایان متذکر شد که دسترسی به این اسناد رایگان و عمومی است و تاکید کرد باید نهضت جدی برای دیجیتالیزه کردن آرشیوهای شخصی راه‌اندازی شود.
آرشیو خرد، فرصت مغتنم پژوهشگران
پس از آن مقصود علی صادقی، عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه تربیت مدرس سخنرانی کرد. او با ذکر این نکته که آرشیو بحث کهنی است که از روزگاران پیش از اسلام و در زمان هخامنشیان وجود داشته، سخنرانی خود را آغاز کرد و گفت: «الان به آرشیو عصر دیجیتال رسیدیم. البته در فضای مجازی آرشیوهای بی‌نام و نشان وجود دارند که قابل اعتماد نیستند و پژوهشگر باید اصالت این آرشیو را هم شناسایی کند.» او به مشکل جست و جو در آرشیوها اشاره کرد و گفت: «بعضا جست و‌جوی درستی در آرشیوها نداریم. به همین دلیل است که بعضی مراجعه میکنند و دست خالی برمی‌گردند چون کلیدواژه‌های درست استفاده نشده‌است.» صادقی همچنین افزود: «در حوزه تاریخ خرد آرشیو می‌تواند خیلی کمک کند و این آرشیو خرد از اسناد خصوصی و اشخاص تشکیل می‌شود مثلا یک خاندان و یک خانواده. در تاریخ کلان هم آرشیوهای خصوصی می‌تواند مهم باشد و آن به دلیل اعتبار و جایگاه صاحبان اسناد در جایگاه کلان کشور است.
مثلا طالقانی در حوزه نهضت ملی، انقلاب ۵۷، نواندیشی دینی و … سرآمد است پس آرشیو خرد حتی می‌تواند به پژوهشگر فرصت خوبی ارائه دهد که به اسناد اصیل دسترسی داشته باشد و بتواند آنها را با اسنادی که گاهی نهادهای دولتی ارائه می‌دهند، مقایسه و ارزیابی کند. صادقی در ادامه به اهمیت عکس در پژوهش تاریخی نیز اشاره کرد و گفت: «عکس یک سند تاریخی و در واقع از نوع اسناد جدید تاریخی است. در ۱۷۰-۸۰ سال اخیر جهان این خوشبختی را داشته که از منبع عکس هم برخوردار باشد. انسان از روز نخستین که انسان هوشمند شد به تصویر علاقه‌مند بود. البته اندازه توانش محدود بوده‌است. مثلا ما شاهد نقاشی‌ها و تصاویر به شکل دیوارنگاره هستیم که رویداد را همچون عکس بازتاب می‌دهد. در همه تمدن‌ها تصویر گزارشی از وضع موجود خبر می‌دهد. مثلا می‌گفتند این که پادشاهان تصویر خودشان را بر سکه ضرب می‌کردند به دلیل همین بوده که آنها را بشناسند.
در واقع گذشتگان ما هم به شکل نقاشی از تصویر استفاده می‌کردند. یا اروپاییان که به ایران آمدند در دوره صفویه شهرها را به تصویر کشیدند که امروز می‌شود ملاک شهرسازی آن دوران را از آن استخراج کرد.» این استاد تاریخ افزود: «عکس می‌تواند به شناخت مخاطب از طرف مقابل کمک کند. وقتی عکس می‌بینیم جوانب مختلف امر را می‌بینیم. البته باید دقت کنیم عکس اصالت داشته باشد. مثلا در مورد سید جیکاک یا همان مستر جیجاک که مامور مالی پر اصفهان اما به واقع جاسوس بود و در صنعت نفت نقش مهمی ایفا کرده به اشتباه با عکس‌هایی از هرتسل یا یک پزشک انگلیسی در شرکت نفت تلفیق و پخش شده پس باید به اصالت عکس نیز توجه کرد تا به عنوان بخشی از آرشیو تاریخی قابل استفاده باشد. یا برای نشان دادن اشکال اعدام در ایران معمولا به عکسی اشاره میکنند که یک نفر تا گردن در شن قرار داده شده اما این یک امر جعلی است چون او برای درمان بیماری در این موقعیت بوده است.»
یاد دکتر مدنی در پایان این نشست نیز سید هاشم آقاجری، عضو هیات علمی تاریخ دانشگاه تربیت مدرس سخنرانی کرد. آقاجری سخنرانی خود را با یادی از اعضای کمیته علمی کتابخانه آنلاین طالقانی و زمانه ما به ویژه دکتر سعید مدنی که در زندان اوین است، شروع کرد. او تاکید داشت در هر کشوری امثال سعید مدنی را روی چشم می‌گذارند. کسی که تمام عمرش بدون چشم داشت در حال تحقیقات اجتماعی در ایران بوده اما الان در زندان است.» آقاجری گفت: «طالقانی و آرشیو دو وجه نشست هستند. در واقع طالقانی حلقه وصل سه رخداد بزرگ ایران یعنی مشروطیت، انقلاب ۵۷ و نهضت ملی است. طالقانی ادامه دهنده راه نایینی و مشروطه خواهان بود. در نهضت ملی هم طالقانی از جمله علمایی بود که از نهضت ملی و مصدق حمایت کردند که افتخار ایرانیان است. برخلاف برخی که به کودتا پیوستند و خیانت تاریخی را رقم زدند.
سید هاشم آقاجری با اشاره به انقطاع بین‌نسلی حاضر، بر این نکته تأکید کرد که «اگر طالقانی ۱۰ یا ۲۰ سال بیشتر زندگی می‌کرد، رخدادهای دهه ۶۰ به گونه‌ای دیگر رقم می‌خورد.» وی افزود: به دلیل همین فاصله نسلی و همچنین تصویر سنتی از شخصیت‌های مذهبی، استفاده از عنوان «پدر طالقانی» می‌تواند برای نسل جوان جذاب‌تر و اثرگذارتر از «آیت‌الله طالقانی» باشد. این استاد دانشگاه در ادامه، آرشیو اسناد را ملک مشاع یک ملت خواند و بر لزوم دسترسی آزاد و روشمند به آن، برخلاف نگهداری قفل‌شده در انبار، برای پژوهشگران تأکید کرد.
اسناد ملک مشاع یک ملت است نه انبار اموال حکومتی
آقاجری با تأکید بر لزوم بازبینی مراکز آرشیوی، پیشنهاد داد: «برای پایان دادن به وضعیت ملوک‌الطوایفی در آرشیوها، تشکیل شورای عالی علمی اسناد در کشور یک ضرورت است.» وی اقدام خانواده طالقانی در شفاف‌سازی اسناد را نمونه‌ای الگوبرداری شده دانست.
او سپس به نقش دوگانه تکنولوژی در تاریخ پرداخت و افزود: «تکنولوژی مدرن، با شکستن تک‌صدایی، امکان دموکراسی در تاریخ‌نگاری را فراهم کرده است. اما همانطور که والتر بنیامین هشدار داده، این امکان با خطراتی مانند جعل، تحریف و سطحی‌نگری در تکثیر اسناد همراه است.»
طالقانی نماد آزادی‌خواهی بود این استاد دانشگاه در مورد منش طالقانی گفت: «طالقانی نماد وجدان، شرافتخواه و آزادی خواه بود عبای رحمت را به هر انسانی می‌کشید و می‌گفت هر انقلابی علیه استبداد، استعمار و استثمار انجام شود از نظر من انقلاب اسلامی‌ست. در دیدار با هیات کوبایی هم این موضوع را یادآور شد. همه دوستش داشتند از مارکسیست تا بازاری و مذهبی. در اسلامی که می‌شناخت با حجاب و بی‌حجاب، ایرانی و غیر ایرانی جایی نداشت. ناسیونالیزم او نژادی نبود، دیگری طالقانی فقط ستمگر بود. طالقانی به خاطر لباسش با سایر روحانیون این همانی می‌شود. فقد طالقانی حسرت بزرگی برای نسل ما بود. او اسلامی را ترویج می‌کرد که همه انسان‌ها اگر با آن رو به رو می‌شدند، ایمان می‌آوردند.» او در پایان به اهمیت و ضرورت آرشیو کردن پرداخت و‌گفت: «آرشیو و سند ضرورت است.
محققان جوان ما نباید به این امر کم توجهی کنند البته نباید از سند بت‌واره ساخت چرا که بعضی سندزده‌ها غرق در سند شده و خطاهای هولناک میکنند. باید سند را در بافت تاریخی و کانتکست قرار داد و بررسی کرد. هر کس می‌خواهد در مورد طالقانی یا مسائلی که به او ارتباط دارد از جمله انقلاب ۵۷، نهضت ملی، مصدق و … می‌تواند به کتابخانه مراجعه کنند.» در انتهای مراسم نیز مهمانان از نمایشگاه عکس‌های کمتر دیده شده از آیت‌الله طالقانی بازدید کرده و توضیحات کارشناسان در مورد این اسناد را شنیدند.
