تفسیر سوره بقره آیات 25 تا 27 در نشریه دانش‌آموز

تفسیر سوره بقره آیات 25 تا 27

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

وَبَشِّرِ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ كُلَّمَا رُزِقُوا مِنْهَا مِن ثَمَرَةٍ رِّزْقًا قَالُوا هَذَا الَّذِي رُزِقْنَا مِن قَبْلُ وَأُتُوا بِهِ مُتَشَابِهًا وَلَهُمْ فِيهَا أَزْوَاجٌ مُّطَهَّرَةٌ وَهُمْ فِيهَا خَالِدُونَ ‎﴿٢٥﴾‏ إِنَّ اللَّهَ لَا يَسْتَحْيِي أَن يَضْرِبَ مَثَلًا مَّا بَعُوضَةً فَمَا فَوْقَهَا فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا فَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّهِمْ وَأَمَّا الَّذِينَ كَفَرُوا فَيَقُولُونَ مَاذَا أَرَادَ اللَّهُ بِهَذَا مَثَلًا يُضِلُّ بِهِ كَثِيرًا وَيَهْدِي بِهِ كَثِيرًا وَمَا يُضِلُّ بِهِ إِلَّا الْفَاسِقِينَ ‎﴿٢٦﴾‏ الَّذِينَ يَنقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِن بَعْدِ مِيثَاقِهِ وَيَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَن يُوصَلَ وَيُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ أُولَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ ‎﴿٢٧﴾

«ترجمه» بشارت ده مردمی که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام دادند به آنکه بر ایشان بهشت‌هاییست که نهرها از زیرشان جاریست هر آنگاه که رزقی تازه از میوه آن روزی داده شوند گویند این همان است که پیش از این روزی داده شدیم با آنکه آن روزی، قریب‌الشبه به یکدیگر است و برای آنها در آن بهشت است جفت‌های پاکیزه شده از هر آلودگی و آنها در آن بهشت جاویدانند خداوند باك ندارد که هر مثلی زند پشه باشد یا بالاتر از آن لکن کسانی که ایمان آورده‌اند می‌دانند که آن مثل حق است (حقیقت و واقعیتی دارد) و از پروردگار است (برای پروردگاری و تربیت است) ولی کسانی که کافر شده‌اند می‌گویند از چنین مثل چه اراده کرده خلق فراوانی را به این مثل گمراه می‌کند و خلق فراوانی را هدایت با آنکه این مثل جز مردم فاسق را گمراه نمی‌کند همان فاسق‌هایی که پیمان‌های خدایی را پی‌درپی پس از بستن و استحکام آن می‌شکنند و آنچه خداوند به وصل همیشه آن امر کرده قطع می‌کنند و در زمین همی فساد می‌نمایند اینها همان مردم زیانکارند.

«تفسیر» پس از بیان آتشی که نتیجه اعراض از حکومت قرآن است نتایج ایمان به قرآن را آغاز نموده و به آن بشارت داده و نتایج بزرگ عقابی آن را به زبان رمز و مثل و آمیخته به لذات حسی بیان فرموده. چه اول فعالیت قرآن در نفوس و اجتماعات تحريك و درهم شکستن آراء و عقاید و عاداتی است که به مرور زمان متحجر شده و افراد و اجتماعات را از تطور که خاصۀ انسان است به وضع بستگی و تحجر در آورده و نتیجه این جنبش باز شدن سرچشمه معارف نو به نو و ابتکارات است و نتیجه آن توازن و تعادل در قوای فرد و اجتماع است و در اثر آن روئیدن و سبز شدن اخلاق فاضله و اعمال مثمره است که ریشه آن به سرچشمه معارف و ادراکات است که خشکی و ذبول ندارد و رو به نتیجه رفتن حرکات است که از هر حرکت و جنبش نتائج و ثمرات متشابه پی‌درپی حاصل شود و هر ثمر و بهره با فکر و اندیشه جدید جفت شده نتایج مضاعف شود و نتیجه این تضاعف خلود و جاویدانی در بهشت است؛ خداوند این حقایق اساسی را که پایه بهشت است برای ادراک همه در این جهان به زدن مثل و در عالم دیگر به لذات حسی متمثل نموده^[1]

مائده عقلست نی نان و شوی         نور عقلست ای پسر جان را غذى

نیست غیر نور آدم را خورش         از جز آن جان نیابد پرورش

زین خورش‌ها اندك اندك بازبر     کین غذای خر بود نی آن حر

تا غذای اصل را لایق شوی          لقمه های نور را آکل شوی

عکس آن نور است کین نان نانشدست    فيض آن جان است کین جان جانشدست

چه خداوندی که جهانی حکمت را در پيكر كوچك پشه متمثل نموده باك ندارد که به آن مثل زند کسانی که به بیرون ظواهر حسی ایمان دارند می‌دانند که مثل‌ها حق و برای نشان دادن حقیقتی است و از جهت پروردگاری و تربیت است ولی کسانی که غوطه‌وری در محسوسات آنها را از درك ماوراء محجوب نموده در این مثل‌ها متحیرند می‌یابند که مردمی از راه همین مثل‌ها به راه افتاده رو به مقصدی نزديك مي‌شوند و زندگی‌شان از هر جهت روز افزون است و مردمی هم به تحير و گمراهیشان افزوده می‌شود با آنکه اگر درست بنگرند جز مردم فاسق (بیرون جسته از نظامات) گمراه نمی‌شوند، فاسق کسانی‌اند که عهدهای فطرت را با استحکامش یکی پس از دیگری نقض می‌کنند، چون عهد حب كمال، حب بقاء، حب معرفت، حب جمال، حب خلق، و در اثر نقض این عهدهای خدایی، روابط خود را با جهان و جهانیان که باید همی مستحکم شود قطع می‌کنند و در اثر قطع این روابط و پیروی از شهوات پست و رذائل که او را از نظامات خارج می‌کنند دست تعدی به هر حقی می‌کشانید و در آخر جز خسران و از دست دادن سرمایه‌های هستی و بقاء چیزی ندارند.

// پایان متن

[1]  از این بیان و نیز از آیه ۳۵ سوره رعد، «مَّثَلُ الْجَنَّةِ الَّتِي وُعِدَ الْمُتَّقُونَ»، نظم و ربط آیات واضح می‌شود.