متن حاضر، خلاصه‌ای از سخنرانی آیت‌الله طالقانی به مناسبت میلاد امام مهدی (عج) در سال ۱۳۲۷ است که در هفته‌نامۀ پرچم اسلام در همان زمان منتشر شده است. طالقانی در این سخنرانی، انتظار برای موعود را فطری بشر دانسته و از ضرورت حکومتی عادل و دلسوز که مهدی موعود سازنده آن خواهد بود، سخن گفته است.
روستای گِلیَرد، زادگاه آیت‌الله طالقانی، در شمال غربی تهران و در نزدیکی قزوین است و اکنون جزء استان البرز به شمار می‌رود. آیت‌الله طالقانی علی‌رغم ترک این روستا در سنین نوجوانی برای ادامۀ تحصیل، همواره در کنار اهالی روستای گلیرد طالقان حضور پیدا می‌کرد.
طالقانی در این مقاله که برای سالنامۀ معارف جعفری در سال ۱۳۴۰ نگاشته شده است، توحید را از نگاه اسلامی، انقلاب و تحولی توصیف می‌کند که از فطرت و ضمیر انسانی آغاز شده و همۀ استعدادهای عقلی و نفسانی را بر می‌انگیزد. وی با اشاره به مصائب و مشکلات زندگی بشر علت آن که پیامبر اسلام بر خلاف سایر رهبران نهضت‌ها و انقلاب‌های جهان برای اصلاح فردی و اجتماعی به جای تأسیس حزب و تاکید بر مسائلی چون قومیت و ملیت، بر حقیقت انسان و مبدا عقیده و فکر تأکید کرد را در مفهوم توحید می‌داند.
وی در این مقاله در پاسخ به برخی که می‌پندارند با پیشرفت علم، بالا آمدن سطح فرهنگ عمومی یا مواعظ اخلاقی می‌توان بشر را به صلاح و خوشبختی رساند، توضیح می‌دهد که تا آدمی ارزش خود را نشناسد و خود را مسئول نداند، برای رسیدن به هر سود و لذتی هر ناروانی را روا می‌دارد و در محیط تاریکی حکومت غرایز و شهوات پیوسته به صورت‌های گوناگون بت می‌تراشد و بت می‌پرستد، و یگانه علاج این دور باطل را در همان کلمه توحید معرفی می‌کند.
متن حاضر بخش ششم کتاب «به سوی خدا می‌رویم» نوشتۀ آیت‌الله طالقانی است. این بخش از کتاب به شرح طالقانی از سفر خود پس از رسیدن به جده و مشکلات زائران در جده اختصاص دارد.
لازم به یادآوری است که این کتاب حاصل سفر حج آیت‌الله طالقانی در تابستان سال ۱۳۳۱ است. او در این سفر یادداشت‌هایی می‌نویسد که یک سال بعد به صورت کتاب منتشر می‌شود. کتاب با شرح ماجرای ساخته شدن خانه خدا با استناد به آیات قرآن کریم، آغاز شده و در ادامه پس از توضیحاتی درباره آداب حج، سفرنامه حج آیت‌الله طالقانی آمده است. نویسنده در شرح سفر خود، به فراخور رویدادها گاهی به حوادث تاریخ اسلام نیز می‌پردازد و در مواردی فلسفه اعمال حج را توضیح می‌دهد.
آیت‌الله طالقانی زمانی که در زندان به سر می‌برده، به صورت منظم و نیز پراکنده سخنانی پیرامون درس‌آموزی از قرآن و بهره‌گیری از مضامین آن برای زندگی ایراد کرده است که بخش منظم آن در کتاب «پرتوی از قرآن» به صورت تفسیر قرآن و بخش پراکندۀ آن بعدها در بخش «با قرآن در زندان» در کتاب «درس‌های قرآنی» منتشر شده است. بخش اخیر بر اساس یادداشت‌های شخصی محمدمهدی جعفری، از یاران و همراهان طالقانی در زندان، از آن سخنرانی‌ها تهیه شده است و از ۱۹ شهریور ۱۳۴۳ تا ۲۳ اردیبهشت ۱۳۴۴ را در بر می‌گیرد. جعفری در این باره می‌نویسد: «این مطالب را نه می‌توان تقریرات آیت‌الله طالقانی دانست و نه سخنرانی‌های ضبط شدۀ ایشان به حساب آورد. بلکه برداشت‌هایی است، غالباً نقل به مضمون، از این کمترین که گاه برای تکمیل جمله‌ای و مطلبی از خاطرۀ دچار پیری شده و احیاناً به فراموشی افتاده، سود جسته‌ام و گاه نیز از منابعی استفاده شده است.»
مطلب حاضر، متن یکی از این سخنرانی‌هاست که در تاریخ سی‌ام مهر ماه ۱۳۴۳ در زندان قصر ایراد شده است و طالقانی در آن به مسئلۀ عقوبت اعمال انسان پرداخته و وضع انسان در آخرت را انعکاس زندگی او در دنیا دانسته است.
در متنی که روزنامه کیهان در روز ۱۴ شهریور ۱۳۵۸ منتشر کرده است، بریده سخنانی از آیت‌الله طالقانی در توصیف جلال آل‌احمد قید شده است. در این سخنان که مشخص نیست در چه مناسبتی و کجا بیان شده‌اند، طالقانی با بیان خاطراتی از کودکی و شرایط خانوادگی آل‌احمد، تعبد خشک پدر او را دلیل گرایش موقت جلال به حزب توده معرفی می‌کند. او همچنین دو کتاب «غرب‌زدگی» و «خسی در میقات» را بهترین کتاب‌های آل‌احمد می‌داند.
آیت‌الله طالقانی در ۳۱ مرداد ماه سال ۱۳۵۸، ضیافت افطاری ترتیب داده و سفرای کشورهای اسلامی، نمایندۀ سازمان آزادیبخش فلسطین، مهدی بازرگان و برخی از اعضای هیأت دولت و سرپرست صداوسیما را دعوت کرده بود. ایشان در این مراسم افطاری با تکیه بر خطبه پیامبر در جنگ احد خواهان در رأس قرار دادن مسئلۀ فلسطین برای کل کشورهای اسلامی می‌شوند و به مسائل دیگری از جمله لزوم استفاده از تاریخ هجری به جای تاریخ میلادی و زبان عربی به جای زبان انگلیسی در کشورهای اسلامی، لزوم آموزش قرآن در مدارس و دانشگاه‌ها و هوشیار بودن نسبت به تحریک‌ها و جدایی‌ها بین مسلمانان اشاره کرد.
لازم به ذکر است که خلاصه‌ای از سخنان طالقانی در این مراسم همان زمان در برخی نشریه‌ها (از جمله روزنامۀ اطلاعات شمارۀ ۳۱ مرداد ۱۳۵۸) منتشر شده است اما ابراهیم یزدی وزیر خارجه وقت نیز از آن سخنان یادداشت برمی‌دارد و به برخی سفرا می‌دهد. این متن حاصل تلفیق این دو منبع با یکدیگر است.
آیت‌الله طالقانی در ۲۶ مرداد سال ۱۳۵۸، در استادیوم انقلاب (ورزشگاه آزادی) در مهمانی افطار شهرداری تهران و با حضور نمایندگان مردم از سراسر شهر تهران سخنرانی کرد. او این سخنرانی را با بحث دربارۀ مسئولیت امانت و امانت‌داری آغاز کرده و دربارۀ شایستگی افراد در جایگاه‌های نظام الهی توضیح داد. سپس دربارۀ مسائل روز مردم و دولت، تقاضاهای مردم، مسئولیت‌های دولت و راهکارهای حل مسائل و مشکلات پند داده است و در نهایت، با آرزوی توفیق برای مردم فلسطین به مناسبت روز قدس، سخنان خود را پایان داد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، از آیت‌الله طالقانی درخواست شد به ارائه تفسیر قرآن در قالب یک برنامه تلویزیونی بپردازد. این برنامه «با قرآن در صحنه» نام گرفت که با اجرای احمد جلالی از چهارم اردیبهشت تا بیست و پنجم مرداد ۱۳۵۸ از سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش می‌شد. طالقانی درباره این برنامه می‌گوید :« هدف ما از این برنامه این است که حال که در صحنه انقلاب اسلامی حاضر شده‌ایم، و هر کدام از ما در جمهوری اسلامی مسوولیتی بر دوش داریم، قرآن را با خود در صحنه داشته باشیم. پرداختن به قرآن و تطبیق مفاهیم آن با زندگی و ملموس کردن آن نه تنها کارساز و موثر است، بلکه ضامن تداوم این نهضت در آینده نیز هست.»
مطلب حاضر، یازدهمین و آخرین قسمت از برنامه «با قرآن در صحنه» است. طالقانی بعد از این جلسه دیگر فرصت ادامه بحث را پیدا نکرد و در کمتر از یک ماه بعد درگذشت. او در این برنامه در ادامۀ تفسیر سورۀ نازعات، ضمن بحث درباره قیامت، به موضوعاتی چون مستبد بر نفس و ضد آن، طغیان علیه خود و دیگری، تفاوت انفاق و ایثار، مقام امام علی (ع) و ماهیت ساعت در روز قیامت پرداخته است.
آیت‌الله طالقانی در مراسم سومین شب قدر سال ۱۳۵۸ (۲۵ مردادماه) در کاخ سعدآباد تهران به سخنرانی برای مردم پرداخت. او سخنان خود را با توضیح مفهوم استبداد و آزادی آغاز کرد. سپس مفهوم عبادت را در مکاتب مختلف توضیح داده و با اسلام مقایسه کرد. او با شرح چگونگی مسلط شدن فرد مستبد بر مردم و ویژگی‌های حکومت طاغوت ادامه داد و بعد شروع به تفسیر و توضیح وصایای امام علی (ع) در آخرین لحظات زندگیشان کرده و در نهایت با ذکر دعا سخنان خود را پایان داد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، از آیت‌الله طالقانی درخواست شد به ارائه تفسیر قرآن در قالب یک برنامه تلویزیونی بپردازد. این برنامه «با قرآن در صحنه» نام گرفت که با اجرای احمد جلالی از چهارم اردیبهشت تا بیست و پنجم مرداد ۱۳۵۸ از سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش می‌شد. طالقانی درباره این برنامه می‌گوید :« هدف ما از این برنامه این است که حال که در صحنه انقلاب اسلامی حاضر شده‌ایم، و هر کدام از ما در جمهوری اسلامی مسوولیتی بر دوش داریم، قرآن را با خود در صحنه داشته باشیم. پرداختن به قرآن و تطبیق مفاهیم آن با زندگی و ملموس کردن آن نه تنها کارساز و موثر است، بلکه ضامن تداوم این نهضت در آینده نیز هست.»
مطلب حاضر، دهمین قسمت از برنامه « با قرآن در صحنه» است که طالقانی در آن در ادامۀ تفسیر سورۀ نازعات ضمن ارائۀ خلاصه ای از مباحث جلسات قبل، به بحث دربارۀ روز قیامت می پردازد.
به دنبال شهادت زهیر محسن، مجاهد فلسطینی، آیت‌الله طالقانی در پیامی که هشتم مرداد ماه سال ۱۳۵۸ منتشر شد به یاسر عرفات، که در این پیام او را به کنیه‌اش «ابوعمار» خطاب کرده است، تسلیت گفت. او در این پیام اعمال جنایت‌کارانۀ امپریالیسم و صهیونیسم را محکوم و از طرف مردم ایران با مردم فلسطین ابراز همبستگی و همدردی کرد.
کلیه حق و حقوق برای مجتمع فرهنگی آیت الله طالقانی محفوظ می باشد.
