مقدمۀ تفسیر قرآن؛

خطابه رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌واله

آینده اسلام – وظيفۀ مسلمانان

چندی به اینطرف تاریکی‌هایی به‌سبب ابرهای تیره هوی و شهوات از کرانه‌های نفوسی به‎انگیزش اشعه انوار علوم و صنایع نو برخاست افق شرق را که سرزمین تابش انوار پیمبران است سراسر گرفت. رعد و برق آن توده به‌خصوص ناپختگان را هاج و واج و سرگردان کرد. رویه را از آنان ربود و راه زندگی را پراکنده نمود در این میان صداهایی همۀ فضای شرق را از امواج خود پر کرده که با الحان جذاب و فریبنده و تظاهر به لطف و مهربانی راهنمایی به رشد و سعادت می‌کرد.

بیشتر این زمزمه‌ها را در بر داشت (خاور را دین از هر کمالی بازداشته و قوانین آن غل و زنجیریست که دست و پا را از قبض و بسط و سیر و حرکت باز می‌دارد. پیمبران چون دیگر مردم برای آرزوهایی کوشش می‌کردند. وحشت از بازپرس و جزا از ضعف نفس است. جهان عرصه تنازع بقاء است. رستگاری برای قویست ضعیف باید خوردۀ قوی شود) مردمی که چگونگی ساختمان و تربیت نفسی آنها مناسب با طول این امواج بود آنها را گرفته چندین برابر بزرگ‌تر و رساتر نموده منعکس کردند و از بیچارگی باور نموده به حقیقت دانسته پافشاری‌ها نشان دادند. این عده بیشتر آغاز و انجام زندگانی را بر مردم تیره نمودند. در این میان مردمی خصوص از جوانان پاک‌سرشت امواجی را با پردۀ گوش خود آشنا می‌یافتند که چون به مغز مي‌رسيد تبديل به نور گشته مسافت‌های زیادی را در جلو راه روشن می‌کرد و نسیمی از آن امواج به ارواح افسرده می‌وزید که در آغاز گنگ و قطعه‌قطعه ولی چون خود را بیشتر آماده و تطبیق با آن کردند دانستند که از شهر یثرب و بیابان درخشان جزيرةالعرب این موج به هر طرف خصوص شرق میانه پخش می‌شود. خطیبی با روح الهی می‌گوید.

ايها الناس انكم فى دار هدنه. وانتم على ظهر سفر. والسير بكم سريع. وقدر ايتم الليل والنهار و الشمس والقمر يبليان كل جديد. و يقربان كل بعید. و یا تيان بكل موعود. فاعد والجهاز ابعد المجاز (فقام المقداد بن الاسود فقال يا رسول الله (ص) ما دار البدنه فقال دار بلاغ وانقطاع) فاذا التبست عليكم الفتن كقطع الليل المظلم فعليكم بالقرآن قانه شافع مشفع و ما حل مصدق. و من جعله امامه قاده الى الجنه.

و من جعله خلفه ساقه الى النار و هوالدليل يدل على خير سبيل. و هو کتاب فيه تفصیل. و بیان و تحصیل. و هو الفصل ليس بالهزل وله ظهر و بطن فظاهره حکم و باطنه علم. ظاهره انيق و باطنه عمیق. له تخوم و على تخومه تخوم. لاتحصى عجائبه و لاتبلی غرائبه. فيه مصابيح الهدى و منار الحكمة و دليل على المعرفه لمن عرف الصفه فليجل جال بصره وليبلغ الصفه نظره ينج من عطب و يخلص من نشب. فان التفكر حيوۀ قلب البصر كما يمشي المستنير فى الظلمات بالنور. فعليكم بحسن التخلص وقلة التربص.

ترجمه_ هان ای مردمان شما در سر منزل (هدنه) و بر سفرید. شما را به شتاب سیر می‌دهند. به‌خوبی می‌نگرید که شب و روز و آفتاب و ماه هر نوی را کهنه و پوسیده می‌کنند. هر آرمان دور را نزديك می‌کنند. نویدها را به انسان می‌رسانند. پس برای دوری این گذرگاه همه گونه تجهیزات خود را آماده کنید (علی علیه‌السلام گفت در این میان مقداد بن اسود برخاست عرض کرد یا رسول الله (ص) سر منزل هدنه چیست فرمود سر منزل رسیدن و بریده شدن) چون ابرهای تیره فتنه بسان شب دیجور بر شما راه‌های هدایت و سعادت را پوشاند پس بر شما است رساندن خود را به قرآن چه آنکه اتصال و جفت شدن آن با نور فطرت و بینش انسان منشاء آثاریست (شفاعت‌کننده‌ای است که شفاعتش مقبول است) عیب‌جوئی است که مورد تصدیق است کسانی‌که او را پیش رو قرار دهند آنها را بسوی بهشت می‌کشاند و کسانی او را پشت سر اندازند آنها را بسوی جهنم می‌راند.

یگانه دلیلی است که به برگزیده‌ترین راه دلالت می‌کند. یکتا کتابی است که در آن رشته‌های امور حياتي جدا جدا تفصیل داده شده. آنگاه بیان شده و سپس نتیجه بدست داده نوری است جدا کنندۀ هر حق از باطل. بیهوده‌سرای و بازیگر نیست. برای آن بیرون و درونی است بیرونش حکم است که برای زندگانی ظاهر و درونش دانش است که برای زندگانی باطن انسان است. بیرونش از جمال حکمت آراسته و آرایش دهنده است و درونش دریای ژرف است. برای آن سرحداتی است که هر سرحد آن نیز دارای سرحداتی است (چون نقشه عالم است، بسان مراتب وجود) عجایبش به شمار نیاید و غرائبش کهنه نشود. در او برای همه اطوار زندگی چراغ‌های هدایت و برای راهنمایی پرچم‌های حکمت و برای کسانی‌که شناسای صفت معرفت‌اند (یعنی ذهنشان مصفی و آشنای با برهان است) دلیل بر معرفت است. پس باید شخص مستعد فروغ بصیرت خود را همواره افروخته و به جولان آرد و بینش خود را به مرتبه شناسائی حق و برهان برساند تا از هلاکت و سقوط و پایمال شدن برهد و از آنچه باعث واماندگی و درماندگی است خلاص شود چه آنکه تفکر زندگی و زنده نگاه داشتن دل بینا است و متفکر کسی را ماند که در تاریکی‌ها روزنۀ نوری به روی خود گشوده و با آن راه می‌پیماید. پس بر شما است که به خوبی خود را از آلودگی‌ها خلاص کنید و بر چیزهای پست زندگی کم درنگ نمائید.

سید محمود طالقانی

ناتمام

این دیباچه‌ای است برای تفسیر قرآن که در شماره‌های بعد به تدریج منتشر می‌گردد.

// پایان متن